Ανεπίκαιρα σχόλια, Τρίτη 10 Απριλίου 2007

Είναι προφανές: Η ελευθερία των επιλογών σου έχει ως όριο το συμφέρον των χορηγών σου. *** Και αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με πραγματικούς περιορισμούς –το ότι δεν μπορείς να δαγκώσεις δηλαδή το χέρι που σε ταΐζει–, αλλά και με περιορισμούς στην πρόσληψη συγκεκριμένων αξιακών παραδοχών της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας· και εντέλει, με την αμαχητί παράδοσή σου σε μια ιδεολογία. *** Είναι αλήθεια ότι η ιδεολογία αυτή έχει κυριαρχήσει ολοκληρωτικά σήμερα· συσκοτίζει τον ορίζοντα, καθιστά κάθε σημείο φυγής δυσδιάκριτο, αν όχι παντελώς αόρατο. *** «Ζούμε σε κοινωνίες που στόχος τους είναι όχι μόνο να αντιμάχονται ριζοσπαστικές ιδέες, όπως κανείς εύκολα θα ανέμενε, αλλά και να τις εξαλείφουν από τη ζωντανή μνήμη· να προκαλούν δηλαδή μια κατάσταση αμνησίας, σαν να μην είχαν υπάρξει ποτέ τέτοιες ιδέες, τοποθετώντας τες πέρα από τις δυνατότητες της αντίληψής μας.» [Terry Eagleton, Η ιδεολογία του αισθητικού, (Αθήνα: Πολύτροπο, 2006), σ. 53.] *** Πρόκειται για έναν ολοκληρωτικό ορθολογικό μηχανισμό διαχείρισης, ο οποίος αυτοαναπαράγεται απρόσκοπτα σε κάθε επίπεδο της ανθρώπινης δραστηριότητας και επιβάλλεται, λόγω της παραγωγικής αποτελεσματικότητάς του, ως ο μοναδικός ορθός τρόπος παραγωγής του πραγματικού, συμπεριλαμβάνοντας, τόσο αναδρομικά όσο και προκαταβολικά, κάθε αντίρρηση που εγείρεται εναντίον του. *** Η ιδεολογία του καθηλώνει τη συνείδηση στη μιζέρια της καταναλωτικής ευδαιμονίας, της επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου, της μαζικής κουλτούρας και της επίπλαστης ευτυχίας που προσφέρει η πολυδιαφημιζόμενη ασφάλεια της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του ορθολογικού κράτους από τις θανάσιμες απειλές του σύγχρονου «ανορθολογικού», κατακερματισμένου και ανερμάτιστου, χαοτικού κόσμου. *** «Υποτάσσοντας ολόκληρη τη ζωή στις απαιτήσεις της διατήρησής της, η δεσπόζουσα μειονότητα, μαζί με τη δική της ασφάλεια, εγγυάται και τη διάρκεια του όλου.» [Μαξ Χορκχάιμερ - Τέοντορ Β. Αντόρνο, Διαλεκτική του διαφωτισμού, (Αθήνα: Νήσος, 1996), σ. 71.] *** Η λύτρωση από την αναγκαιότητα της επιβίωσης προσφέρεται ως μια ευτοπία του υπερπλεονάζοντος εμπορεύματος. Σε αυτήν την ευτοπία, που υπόσχεται την ικανοποίηση κάθε επιθυμίας, όλα είναι ανταλλάξιμα, άρα μετρήσιμα και κατηγοριοποιημένα – τακτοποιημένα, όπως αρμόζει στην εύτακτη πραγματικότητα του σούπερ μάρκετ. *** Το σούπερ μάρκετ λοιπόν δεν μπορεί παρά να είναι η συμβολική συμπύκνωση του δόγματος που δοξάζει ο σύγχρονος πολιτισμός: εκεί σου προσφέρονται όλα, είσαι ελεύθερος να αγοράσεις ό,τι θέλεις, αρκεί να έχεις να το πληρώσεις όταν φτάσεις στο ταμείο. *** Και αν στο σούπερ μάρκετ ορίζεσαι, στο mall κοινωνικοποιείσαι. *** Τα νέα εμπορικά κέντρα, πιο εκλεπτυσμένες και πολύπλοκες εμπορικές δομές, που οργανώνουν την πλήρη ταύτιση κουλτούρας - διασκέδασης - κατανάλωσης, συμβολίζουν την όψιμη μορφή του καπιταλισμού: είναι ο απόλυτα ελεγχόμενος, ιδιωτικός χώρος που μεταμφιέζεται σε δημόσιο, προσομοιώνοντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του – όμως το μόνο που πραγματικά σου επιτρέπεται εκεί είναι να γιορτάσεις την ελευθερία σου να επιλέγεις μεταξύ αυτής ή εκείνης της φίρμας ενδυμάτων· μεταξύ του αναψυκτικού light και μιας παγωμένης μπύρας· μεταξύ της τρίωρης επικής κινηματογραφικής παραγωγής με μυθικούς ήρωες και τέρατα και της τελευταίας ταινίας της λαμπερής σταρ, που μόλις χώρισε από έναν θυελλώδη γάμο και λέγεται ότι τα έφτιαξε τώρα με τον συμπρωταγωνιστή της… *** Αν και μοιάζουν διαφορετικά, όλα είναι προκαθορισμένα, μέσα στον ντετερμινιστικό κλοιό της ανάπτυξης, του εκσυγχρονισμού, της συναίνεσης, της ορθολογικής διαχείρισης. *** « Απ’ άκρου εις άκρον, η ολότητα μεταβάλλεται αστραπιαία σε ένα σωρό από τυχαία θραύσματα. Ο παράγοντας τύχη όμως δεν επιτρέπει σε αυτά τα αποσπασμένα τμήματα να αυτοπροσδιοριστούν το ένα ως προς το άλλο. Μια ύποπτη ομοιομορφία τα χαρακτηρίζει και συμβαίνει το εξής παράδοξο: όταν η διαφορά είναι ακραία, δεν είναι διαφορά πια, αλλά ταύτιση. Όσο περισσότερο αποσπασματικός γίνεται ο κόσμος τόσο πιο καταθλιπτική η ομοιομορφία του.» [Τέρυ Ήγκλετον, Η έννοια της κουλτούρας, (Αθήνα: Πόλις, 2003), σ. 134.] *** Το υποκείμενο της γνωσιολογικής επανάστασης του διαφωτισμού, ο πολίτης της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας, ο κάτοικος του νεωτερικού, απομαγεμένου κόσμου είναι το ίδιο υποκείμενο που μετασχηματίστηκε, με μια σχεδόν νομοτελειακή συνέπεια, αρχικά σε καταναλωτή και πιο όψιμα στον ψηφιοποιήσιμο, πλήρως επιτηρούμενο έγκλειστο ενός υπερθεαματικού, επαναμυθοποιημένου κόσμου, όπου «απολαμβάνει» τη ζωή του με χορηγό τον κυβερνοκαπιταλισμό. *** Οι όροι της συναλλαγής που διαμείφθηκε είναι απλοί (και ταυτόχρονα ωμοί): ανταλλάσεις το δυνάμει, και κάθε ελπίδα που απορρέει από αυτό για μια καλύτερη κοινωνία, με το «πράγμα ως έχει», το ατελές αλλά χειροπιαστό «εδώ και τώρα» και την ά-χρονη μακαριότητα της κατανάλωσης. *** «Μέσα στον πραγματικά ανεστραμμένο κόσμο, το αληθινό είναι μια στιγμή του ψεύτικου.» [Γκυ Ντεμπόρ, Η κοινωνία του θεάματος, (Αθήνα: Ελεύθερος Τύπος, 1986), §4, σ. 24.] *** Ναι, τελικά είναι αλήθεια: είναι παρήγορο να ξέρεις ότι ο χορηγός σου φροντίζει για σένα, όπως και για όλους τους άλλους – δεν διαφέρεις εντέλει και τόσο από τους ανθρώπους που σε εξυπηρετούν με σφιγμένο χαμόγελο και θλιμμένο βλέμμα στα καταστήματα, στους κινηματογράφους, στα café και στα ταχυφαγεία των εμπορικών κέντρων: εργάζεσαι με εξίσου απάνθρωπους όρους και αμείβεσαι το ίδιο πενιχρά. *** Ευτυχώς όμως, δεν οφείλεις να κουράζεσαι επιπλέον. Δεν χρειάζεται να σκέφτεσαι παραπάνω από ό,τι σου αρμόζει και ό,τι σου αντιστοιχεί. Δηλαδή δεν είναι απαραίτητο να εμπλέκεσαι με τίποτα το ανησυχαστικό, το αντικομφορμιστικό και το σκανδαλώδες, παρά μόνο να δρας έτσι ώστε να δοξάζεις το προφανές: εύγε, μπορείς αμέριμνος να συνεχίσεις να διασκεδάζεις, η επιχορηγούμενη ζωή σού ανήκει!