Σαρωνόμενο τοπίο (Scanscape)

Του Mike Davis

Δεν μπο­ρείς να δια­πρά­ξεις ε­γκλή­μα­τα, αν ξέ­ρεις ό­τι σε πα­ρα­κο­λουθεί ο Με­γά­λος Α­δελ­φός.
Ι­διο­κτή­της α­κι­νή­του στο Hollywood (1994)

Υ­πάρ­χει μή­πως α­νά­γκη να ε­ξη­γή­σω για­τί ο φό­βος τρώει την ψυ­χή του Λος Ά­ντζε­λες; Μο­νά­χα ο τρό­μος της με­σαί­ας τά­ξης για έ­να προ­οδευ­τι­κό φο­ρο­λο­γι­κό κα­θε­στώς ξε­περ­νά τη σύγ­χρο­νη ψύ­χω­ση για προ­σω­πι­κή ασφά­λεια και κοι­νω­νι­κή α­πο­μό­νω­ση. Ε­νό­ψει ε­νός κα­τα­κλυ­σμιαί­ου κύ­μα­τος ανέρ­γων και α­στέ­γων και πα­ρά την ε­ξά­πλω­ση της πό­λης, μί­α α­πό τις με­γα­λύ­τε­ρες στην α­με­ρι­κα­νι­κή ε­πι­χει­ρη­μα­τι­κή ι­στο­ρί­α, μια δια­κομ­μα­τι­κή συ­ναί­νε­ση ε­πι­μέ­νει ό­τι κά­θε προ­ϋ­πο­λο­γι­σμός πρέ­πει να εί­ναι ι­σο­ζυ­γι­σμέ­νος και ό­τι οι πα­ρο­χές πρέ­πει να μειω­θούν. Χω­ρίς την ελ­πί­δα πε­ρισ­σό­τε­ρων δη­μό­σιων επεν­δύ­σε­ων για την α­πο­κα­τά­στα­ση των στοι­χειω­δών κοι­νω­νι­κών συν­θη­κών, είμα­στε α­να­γκα­σμέ­νοι α­ντι­θέ­τως να αυ­ξά­νου­με τις δη­μό­σιες και ι­διω­τι­κές επεν­δύ­σεις για τη φυ­σι­κή μας α­σφά­λεια. Η ρη­το­ρι­κή της α­στι­κής με­ταρ­ρύθ­μι­σης πα­ρα­μέ­νει, αλ­λά η ου­σί­α ε­ξα­νε­μί­ζε­ται. Η πρό­τα­ση «να ξα­να­χτί­σουμε το Λος Ά­ντζε­λες» ση­μαί­νει α­πλώς να κου­κου­λώ­σου­με το πρόβλη­μα.
Ό­σο η ζω­ή στην πό­λη γί­νε­ται α­γριό­τε­ρη, τα διά­φο­ρα κοι­νω­νι­κά πε­ρι­βάλ­λο­ντα υ­ιο­θε­τούν στρα­τη­γι­κές και τε­χνο­λο­γί­ες α­σφά­λειας σύμ­φω­να με τα μέ­σα που δια­θέ­τουν. […] Στο μέ­τρο που αυ­τά τα μέ­τρα α­σφα­λεί­ας εί­ναι α­ντι­δρά­σεις προς τους κλυ­δω­νι­σμούς της πό­λης, μπο­ρεί να μι­λή­σει κα­νείς για μια «τε­κτο­νι­κή των τα­ρα­χών», που μέ­σα α­πό αλ­λε­πάλ­λη­λα ε­πει­σό­δια δια­στρέ­φει και α­να­σχη­ματί­ζει τον α­στι­κό χώ­ρο. Με­τά την ε­ξέ­γερ­ση στο Watts, για πα­ρά­δειγ­μα, οι κο­ρυ­φαί­οι με­γα­λο­ϊ­διο­κτή­τες γης του Λος Ά­ντζε­λες ορ­γά­νω­σαν μια μυ­στι­κο­πα­θή «Ε­πι­τρο­πή των 25», για να α­ντι­με­τω­πί­σουν ό­σες α­πει­λές των προ­σπα­θειών α­να­συ­γκρό­τη­σης θα έ­πε­φταν στην α­ντί­λη­ψή τους. Με­τά την προ­ει­δο­ποί­η­ση α­πό το LAPD [Los Angeles Police Department, η Α­στυ­νομι­κή Διεύ­θυν­ση του Λος Ά­ντζε­λες] ό­τι ε­πίκει­ται μια μαύ­ρη «πλημ­μύ­ρα» να ξε­χει­λί­σει α­πό το κέ­ντρο της πό­λης, η Ε­πιτρο­πή ε­γκα­τέ­λει­ψε τις προ­σπά­θειες α­να­ζω­ο­γό­νη­σης του γε­ρα­σμέ­νου χρη­μα­τοοι­κο­νο­μι­κού και ε­μπο­ρι­κού το­μέ­α. Α­ντι­θέ­τως, έ­πει­σε τη Δη­μαρ­χί­α να ε­πι­δοτή­σει τη με­τα­στέ­γα­ση των τρα­πε­ζών και των κε­ντρι­κών γρα­φεί­ων δια­φό­ρων επι­χει­ρή­σε­ων σ’ έ­ναν και­νούρ­γιο χρη­μα­το­οι­κο­νο­μι­κό το­μέ­α στην κο­ρυ­φή του Bunker Hill, με­ρι­κά τε­τρά­γω­να προς τα δυ­τι­κά. Ο δη­μο­τι­κός φο­ρέ­ας α­να­συ­γκρό­τη­σης, λει­τουρ­γώ­ντας ου­σια­στι­κά ως έμ­μι­σθο όρ­γα­νο, κα­τέ­βα­λε τις εγ­γυ­ή­σεις για τις α­πώ­λειες των ε­πεν­δύ­σε­ων της Ε­πι­τρο­πής στην πα­λιά ε­πι­χει­ρη­μα­τι­κή ζώ­νη, προ­σφέ­ρο­ντας εκ­πτώ­σεις πο­λύ κά­τω α­πό την ε­μπο­ρι­κή α­ξί­α των α­στι­κών γη­πέ­δων μέ­σα στον και­νούρ­γιο πυ­ρή­να.
Κλει­δί για την ε­πι­τυ­χί­α της στρα­τη­γι­κής αυ­τής, που χαι­ρε­τί­στη­κε ως «α­να­γέν­νη­ση» του Downtown, ή­ταν ο φυ­σι­κός δια­χω­ρι­σμός του νέ­ου το­μέ­α και των α­ξιών της γης σε αυ­τόν, πί­σω α­πό έ­ναν προ­μα­χώ­να α­πό βαθ­μι­δωτές πε­ρι­φρά­ξεις, τσι­με­ντο­κο­λώ­νες και τεί­χη α­πό αυ­το­κι­νη­το­δρό­μους. Οι παρα­δο­σια­κές πε­ζο­δια­βά­σεις με­τα­ξύ του Bunker Hill και του πα­λιού οι­κο­νο­μι­κού πυρή­να της πό­λης ξη­λώ­θη­καν, και η κυ­κλο­φο­ρί­α των πε­ζών α­νυ­ψώ­θη­κε πά­νω α­πό το ε­πί­πε­δο του δρό­μου, με τη μορ­φή ε­να­έ­ριων δια­βά­σε­ων, η πρό­σβα­ση στις ο­ποί­ες εί­ναι ε­λεγ­χό­μενη α­πό τα συ­στή­μα­τα α­σφα­λεί­ας κά­θε ου­ρα­νο­ξύ­στη. Αυ­τή η ρι­ζι­κή ι­διω­τι­κο­ποίη­ση του δη­μό­σιου χώ­ρου του Downtown –με τις δυ­σοί­ω­νες φυ­λε­τι­κές της νύ­ξεις– πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε χω­ρίς ση­μα­ντι­κό δη­μό­σιο α­ντί­λο­γο.
Οι τα­ρα­χές του 1992 δι­καί­ω­σαν την προ­νο­η­τι­κό­τη­τα των σχε­δια­στών του Ο­χυ­ρού Downtown. Ε­νώ ο­λό­κλη­ρη η πα­λιά ε­πι­χει­ρη­μα­τι­κή ζώ­νη γι­νό­ταν γυα­λιά-καρ­φιά, το Bunker Hill στά­θη­κε στο ύ­ψος του ο­νό­μα­τός του. Με το πά­τη­μα ε­νός κου­μπιού στα χει­ρι­στή­ριά τους, τα προ­σω­πι­κά α­σφά­λειας των ου­ρα­νο­ξυ­στών των με­γάλων τρα­πε­ζών ή­ταν σε θέ­ση να α­πο­κό­ψουν κά­θε πρό­σβα­ση προς τα πο­λύ­τι­μα ακί­νη­τά τους. Α­λε­ξί­σφαι­ρα α­τσά­λι­να ρο­λά ξε­δι­πλώ­νο­νταν για να κα­λύ­ψουν τις ι­σό­γειες ει­σό­δους, οι κυ­λιό­με­νες κλί­μα­κες α­κι­νη­το­ποιού­νταν α­κα­ριαί­α και οι η­λε­κτρο­νι­κές κλει­δα­ριές σφρά­γι­ζαν τις πε­ζο­δια­βά­σεις. Ό­πως ση­μεί­ωνε η Los Angeles Business Journal, η ε­πι­τυ­χί­α των α­μυ­ντι­κών μέ­τρων της ε­πι­χει­ρημα­τι­κής έ­δρας του Downtown που δο­κι­μά­στη­καν σε πραγ­μα­τι­κές τα­ραχές, τό­νω­σε τη ζή­τη­ση για νε­ό­τε­ρα και πιο ε­ξε­λιγ­μέ­να μέ­τρα φυ­σι­κής α­σφάλειας.
Μί­α α­πό τις συ­νέ­πειες αυ­τής της ζή­τη­σης ή­ταν ό­τι τα ό­ρια με­τα­ξύ αρχι­τε­κτο­νι­κής και ε­πι­βο­λής της δη­μό­σιας τά­ξης έ­γι­ναν α­κό­μα πιο συ­γκε­χυμέ­να. Το LAPD έ­γι­νε κε­ντρι­κός πα­ρά­γο­ντας στη δια­δι­κα­σία α­να­σχε­δια­σμού του Downtown. Κα­νέ­να μεί­ζον πρό­γραμ­μα δεν προ­χωρού­σε πια χω­ρίς τη συμ­με­το­χή του. Εκ­πρό­σω­ποι της α­στυ­νο­μί­ας ά­σκη­σαν με επι­τυ­χί­α πιέ­σεις ε­νά­ντια στην πρό­βλε­ψη δη­μό­σιων α­πο­χω­ρη­τη­ρί­ων («σκη­νές εγκλη­μά­των», κα­τά τη γνώ­μη τους) και την α­νο­χή της πα­ρου­σί­ας πλα­νό­διων μικρο­πω­λη­τών («τσι­λια­δό­ροι για ε­μπό­ρους ναρ­κω­τι­κών»). Οι τα­ρα­χές προ­σέ­φε­ραν, ε­ξάλ­λου, στα α­στυ­νο­μι­κά τμή­μα­τα των προ­α­στί­ων το πρό­σχη­μα να διευ­ρύ­νουν τη συμ­με­το­χή τους σε ζη­τή­μα­τα πο­λε­ο­δο­μι­κά και χω­ρο­τα­ξι­κά. Στο εύ­πο­ρο Thousand Oaks, για πα­ρά­δειγ­μα, ο σύν­δε­σμος του Σε­ρί­φη στην πο­λε­ο­δο­μι­κή ε­πι­τρο­πή έ­πει­σε τον δή­μο να θέ­σει ε­κτός νό­μου τους πα­ρά­δρο­μους ως «προ­τε­ραιό­τη­τα πρό­λη­ψης της ε­γκλη­μα­τι­κό­τη­τας».
Η βι­ντε­ο­σκό­πη­ση των α­να­συ­γκρο­τού­με­νων πε­ριο­χών του Downtown ε­πε­κτά­θη­κε, στο με­τα­ξύ, στους χώ­ρους στάθ­μευ­σης, τους ι­διω­τι­κούς πε­ζό­δρο­μους και τις πλα­τεί­ες. Η σφαι­ρι­κή αυ­τή ε­πι­τή­ρη­ση συ­νι­στά ου­σια­στι­κά έ­να σα­ρω­νό­με­νο το­πί­ο (scanscape) – έ­ναν χώ­ρο προστα­τευ­τι­κής ο­ρα­τό­τη­τας, που κα­θο­ρί­ζει ό­λο και πε­ρισ­σό­τε­ρο πού αι­σθά­νονται α­σφα­λείς στο Downtown οι ερ­γα­ζό­με­νοι των γρα­φεί­ων και οι του­ρί­στες με­σαί­ου ει­σο­δή­μα­τος. […]
Α­να­πό­φευ­κτα, η ε­πι­τή­ρη­ση κλει­στού κυ­κλώ­μα­τος αρ­γά ή γρή­γο­ρα θα ενσω­μα­τω­θεί σε οι­κια­κά συ­στή­μα­τα α­σφα­λεί­ας, για να προ­κύ­ψει μια φαι­νο­μενι­κά α­διά­σπα­στη συ­νέ­χεια ε­πι­τή­ρη­σης ο­λό­κλη­ρης της κα­θη­με­ρι­νής ρου­τί­νας. Πράγ­μα­τι, το πο­λυ­τε­λές λά­ιφ στά­ιλ σύ­ντο­μα θα κα­θο­ρί­ζε­ται α­πό την ι­κα­νότη­τα να συ­ντη­ρού­νται «η­λε­κτρο­νι­κοί φύ­λα­κες άγ­γε­λοι» που θα προ­σέ­χουν τον ι­διο­κτή­τη και ση­μα­ντι­κά άλ­λα πρό­σω­πα στην προ­σω­πι­κή τους ζω­ή. Έ­νας ειδι­κός σε θέ­μα­τα α­σφα­λεί­ας στο Beverly Hills, που ε­μπο­ρεύ­ε­ται κρυ­φά συ­στή­μα­τα βι­ντε­ο­σκό­πη­σης που ε­πι­τρέ­πουν σε εύ­πο­ρους ερ­γα­ζό­με­νους γο­νείς να ε­πι­τη­ρούν τις χα­μη­λά α­μει­βό­με­νες ντα­ντά­δες και υ­πη­ρέ­τριες, συ­νέ­κρι­νε την έ­κρη­ξη των πω­λή­σε­ων που α­κο­λού­θησε τη δί­κη της Louise Woodward το 1997 (της βρετα­νί­δας ντα­ντάς που κα­τη­γο­ρή­θη­κε ό­τι δο­λο­φό­νη­σε έ­να νή­πιο στη πε­ριο­χή της Βο­στώ­νης), με το σπρω­ξί­δι της με­σαί­ας τά­ξης στα το­πι­κά κα­τα­στή­μα­τα ό­πλων με­τά τις τα­ρα­χές του 1992. Τα ε­πι­στη­μο­νι­κά και τε­χνο­λο­γι­κά πε­ριο­δι­κά, α­πό τη με­ριά τους, κα­λω­σό­ρι­σαν πρό­σφα­τα την έ­λευ­ση της «ψη­φια­κής υ­περ-ε­πι­τή­ρη­σης», που βα­σί­ζε­ται σε γκάτζετ ό­πως ρα­ντάρ τσέ­πης, βι­ντε­ο­κά­με­ρες με μή­κος κύ­μα­τος χι­λιο­στών, συ­σκευές υ­πε­ρύ­θρων αυ­τό­μα­του ε­ντο­πι­σμού, κλει­διά φω­νής, συ­σκευές δια­κτυ­λο­σκόπη­σης κα­θώς και θερ­μι­κής α­πει­κό­νι­σης προ­σώ­που. Ο «Γεν­ναί­ος Νέ­ος Κό­σμος», σύμ­φω­να με το New Scientist, τώ­ρα είναι και πά­λι ε­πί­και­ρος:

Πρό­κει­ται για έ­ναν κό­σμο ό­που δε θα μπο­ρεί κα­νείς που­θε­νά να κρυφτεί ού­τε και να κρύ­ψει κά­τι. Α­να­πτύσ­σο­νται ή­δη συ­σκευές που θα βλέ­πουν μέσα α­πό τοί­χους και θα κά­νουν σω­μα­τι­κό έ­λεγ­χο σε υ­πό­πτους εξ α­πο­στά­σε­ως, δια­περ­νώ­ντας τα ρού­χα τους, μέ­χρι και μέ­σα στα σώ­μα­τά τους. Τα ά­το­μα θα ταυτο­ποιού­νται α­πό τη χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή τους ο­σμή και θα ε­ντο­πί­ζο­νται ή θα «α­ναγνω­ρί­ζο­νται» η­λε­κτρο­νι­κά, α­κό­μη και προ­τού να προ­λά­βουν να φέ­ρουν σε πέρας μια ε­γκλη­μα­τι­κή πρά­ξη. Και χά­ρη σε φτη­νές ψη­φια­κές κά­με­ρες και πα­νί­σχυ­ρους και­νούρ­γιους αλ­γο­ρίθ­μους α­να­ζή­τη­σης, τα ά­το­μα θα ε­ντο­πί­ζο­νται από υ­πο­λο­γι­στές. Δεν θα υ­πάρ­χει α­νω­νυ­μί­α α­κό­μη και μέ­σα στο άλ­λο­τε κα­τα­δεκτι­κό πλή­θος. [«Technopsy: Nowhere to Hide», New Scientist, 4 Νο­εμ­βρί­ου 1995, σ. 4.]

Μια πρώ­της τά­ξε­ως πλατ­φόρ­μα για την και­νούρ­για αυ­τή τε­χνο­λο­γί­α επι­τή­ρη­σης έ­μελ­λε να εί­ναι έ­νας α­να­χρο­νι­σμός του 19ου αιώνα: ο ου­ρα­νο­ξύ­στης. Τα ψη­λά κτή­ρια γί­νο­νται ό­λο και πιο «ευαί­σθη­τα» και εφο­διά­ζο­νται με θα­να­τη­φό­ρα ι­σχύ πυ­ρός. Ο ου­ρα­νο­ξύ­στης με τον κε­ντρι­κό η­λεκτρο­νι­κό ε­γκέ­φα­λο στην κινηματογραφική ταινία Die Hard I (ου­σια­στι­κά, ο Πύρ­γος Fox-Pereira του F. Scott Johnson στην Century City) προ­οιω­νί­ζει μια καινούρ­για γε­νιά αρ­χι­τε­κτο­νι­κών α­ντι­η­ρώ­ων, κα­θώς τα έ­ξυ­πνα κτή­ρια εί­τε μά­χο­νται το κα­κό εί­τε γί­νο­νται πιό­νια του. Το αι­σθη­τη­ρια­κό σύ­στη­μα πολ­λών α­πό τους νε­ό­κτι­στους πύρ­γους γρα­φεί­ων στο Λος Ά­ντζε­λες ή­δη δια­θέ­τει πα­νο­πτι­κή θέ­α­ση, ό­σφρη­ση, ευαι­σθη­σί­α στη θερ­μότη­τα, την υ­γρα­σί­α και την κί­νη­ση και, σε με­ρι­κές πε­ρι­πτώ­σεις, την α­κο­ή. Ο­ρισμέ­νοι αρ­χι­τέ­κτο­νες σή­με­ρα προ­βλέ­πουν ό­τι μια μέ­ρα οι υ­πο­λο­γι­στές τε­χνητής νο­η­μο­σύ­νης ε­νός κτη­ρί­ου θα μπο­ρούν αυ­τό­μα­τα να α­νι­χνεύ­ουν και να ε­λέγχουν το σύ­νο­λο του αν­θρώ­πι­νου πλη­θυ­σμού του, ί­σως α­κό­μη και να α­ντα­πο­κρί­νο­νται στις συ­ναι­σθη­μα­τι­κές δια­κυ­μάν­σεις του, ι­δί­ως τον φό­βο ή τον πανι­κό. Χω­ρίς αυ­τό να κα­θι­στά πε­ριτ­τό το προ­σω­πι­κό α­σφα­λεί­ας, το ί­διο το κτήριο θα εί­ναι ι­κα­νό να χει­ρί­ζε­ται μό­νο του τις κρί­σεις, μι­κρές (π.χ. να δια­τάσσει στους πε­ρα­στι­κούς να ε­ξέλ­θουν α­πό το κτή­ριο ή να τους α­πα­γο­ρεύ­ει να χρη­σι­μο­ποιούν τα α­πο­χω­ρη­τή­ρια) αλ­λά και με­γα­λύ­τε­ρες (π.χ. να πα­γι­δεύ­ει τους διαρ­ρή­κτες μέ­σα σε κά­ποιον α­νελ­κυ­στή­ρα).

Απόσπασμα από το βιβλίο του Mike Davis Πέρα από το Blade Runner. Αστικός έλεγχος – Η οικολογία του φόβου, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις futura σε μετάφραση Νίκου Ηλιάδη. [ISBN 978-960-6654-53-4 / 280 σελ. / 18,80 ευρώ]

Ο Mike Davis (γεν. 1946) είναι αμερικανός κοινωνικός σχολιαστής, θεωρητικός του άστεως, ιστορικός, και πολιτικός ακτιβιστής. Είναι περισσότερο γνωστός για τις έρευνες του για τις κοινωνικές τάξεις στη γενέτειρά του τη Νότια Καλιφόρνια. Ο Davis εργάστηκε ως τεμαχιστής κρέατος, οδηγός φορτηγού, και έδρασε ως ακτιβιστής στις γραμμές του Φοιτητικού κινήματος για μια Δημοκρατική Κοινωνία (SDS). Σπούδασε στο Reed College στα μέσα της δεκαετίας του 1960, αλλά δεν ξεκίνησε την ακαδημαϊκή του καριέρα πραγματικά μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν πήρε τα πτυχία ΒΑ και ΜΑ. Δεν ολοκλήρωσε ποτέ το Διδακτορικό του στην Ιστορία που είχε ξεκινήσει στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια. Το 1998 έλαβε το MacArthur Fellowship Award, και υπήρξε υπότροφος στο Ινστιτούτο Getty. Το 2007 κέρδισε το Βραβείο Λογοτεχνίας Lannan στην κατηγορία των μη λογοτεχνικών βιβλίων. Τώρα είναι καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Irvine, καθώς και συνεκδότης της επιθεώρησης New Left Review. Αρθρογραφεί επίσης στη βρετανική μηνιαία Σοσιαλιστική Επιθεώρηση, το όργανο του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος της Μεγάλης Βρετανίας. Ως δημοσιογράφος και δοκιμιογράφος, ο Ντέιβις μεταξύ άλλων, αρθρογραφεί συχνά για το αμερικανικό περιοδικό The Nation καθώς και για το βρετανικό περιοδικό New Statesmen. Αυτοπροσδιορίζεται ως διεθνής σοσιαλιστής και μαρξιστής-περιβαλλοντολόγος. Τα σημαντικότερα βιβλία του είναι τα ακόλουθα: Beyond Blade Runner: Urban Control The Ecology of Fear (1992)· Prisoners of the American Dream: Politics and Economy in the History of the U.S. Working Class (1986, 1999)· City of Quartz: Excavating the Future in Los Angeles (1990, 2006)· Ecology of Fear: Los Angeles and the Imagination of Disaster (2000)· Magical Urbanism: Latinos Reinvent the US City (2000)· Dead Cities, And Other Tales (2003)· Planet of Slums (2006)· Buda's Wagon: A Brief History of the Car Bomb (2007)· In Praise of Barbarians: Essays against Empire (2007)· Evil Paradises: Dreamworlds of Neoliberalism, συνεπιμέλεια με τον Daniel Bertrand Monk (2007).